Marine Lightwheels
of 'Lichtende Wielen'
Inleiding
Op 20 maart 2005 vond ik via onlangs via een Google-zoektocht tot mijn verrassing een web site waarin melding wordt gemaakt van een verschijnsel dat ik zelf ooit heb gezien en dat nooit meer uit mijn geheugen was verdwenen, zo bizar vond ik het toen. Ik heb er met niemand over gesproken omdat het moeilijk was uit te leggen en te geloven. Trouwens de eerste die wij aan boord het voorval vertelde maakte het meteen belachelijk, dus lieten we het maar zo. Het worden Marine Lightwheels of Submarine Lightwheels genoemd en blijken nu dus door meerdere zeelieden gezien te zijn onder andere in de Indische Oceaan en op een breedte van 19,5°
Beschrijving
Tijdens de waarneming van het verschijnsel voer ik op de Shelltanker 'Kermia' ergens in de Indische Oceaan. Ik heb van 1957 tot 1959 op dit schip twee jaar aan één stuk gevaren met alleen een enkele dokperiode van 10 dagen in Nederland. Vandaag de dag onbestaanbaar maar toen niet ongewoon. Veel collega's gingen voor drie jaar naar het Verre Oosten zonder ooit in deze periode met Nederlands verlof te komen, ten tijde van de VOC waren ze eerder terug in Nederland! Ik stond met de derde stuurman op de brug met de gebruikelijke mok koffie. Het was een prachtige heldere tropische nacht met een prachtige sterrenhemel. Er was weinig wind en er liep een geringe zeegang.
De Shelltanker 'Kermia' bevindt zich hier in een kennelijk onbeladen toestand.
Bijna ongemerkt kwamen er langzaam, maar toen steeds sneller, grote fosforescerende spaken omhoog uit de zee, althans zo leek het wel. Het vreemde was dat het schip het middelpunt van de spaken was en deze reikten in mijn herinnering tot aan de horizon. Langzaam draaiden de gekromde spaken met de klok mee rond het schip.
De gekromde spaken van het Lichtende Wiel draaiden langzaam met de wijzers van de klok mee rond het schip.
Wij zijn vanuit het stuurhuis eerst de stuurboordvleugel opgelopen en daarna naar de bakboordvleugel, maar het verschijnsel deed zich aan alle kanten even sterk voor. De grote symmetrie van het geheel viel ons direct op. Wij waren sprakeloos en wisten niet wat we ervan moesten denken, laat staan dat we een idee hadden wat de oorzaak zou kunnen zijn. Na een eeuwigheid, althans zo leek het, dimden de spaken en waren daarna weer even snel verdwenen als ze gekomen waren. Ik schat dat het verschijnsel ongeveer vijftien tot twintig minuten geduurd heeft.
Nog iets dat vermeld moet worden is dat wij op geen enkel moment bang waren voor het toch wel bizarre tafereel, integendeel het gaf een zekere rust herinner ik me. Het leek wel of alle geluiden even verstomd waren. Verder viel het ons op dat de fluorescentie een veel kleinere intensiteit had dan de bonken fel oplichtend lichtgevend plankton die dikwijls door het boegwater gegenereerd werden en dan aan weerszijden van het schip voorbijdreven.
Tot de 2e stuurman om middernacht opkwam om de wacht over te nemen hebben we over de oorzaak van het verschijnsel staan gissen. Zodra we hem over onze ervaringen vertelden was de lol er al gauw af. Hij zei, overigens zeer voorspelbaar, dat er door ons waarschijnlijk behoorlijk gezopen was gedurende diensttijd dus en daarmee was de discussie voor ons gesloten. Van ons plan om het KNMI een rapportje te sturen - wij waren Selected Ship en verzonden elke vier uur een weerrapport naar het KNMI - hebben toen maar afgezien. De ouwe zou misschien dezelfde reactie vertonen en daar hadden we geen trek in. Dat kon nog slechts voor je carrière zijn.
Hoe verder?
Omdat het internet geen uitsluitsel geeft over de oorzaak van het verschijnsel en ook het KNMI - zie hieronder - geen ideeën hierover heeft ga me daarom zelf bezighouden met de oplossing van dit raadsel. Voor alles is een verklaring tenslotte. Nu ik weet dat het verschijnsel ook door anderen is waargenomen wil ik ook het naadje van de kous weten. Ik ben begonnen met het internet te raadplegen en heb inmiddels contacten gelegd met een paar wetenschappelijke instituten die me wellicht verder kunnen brengen naar dit doel. Makkelijker gezegd dan gedaan, maar ik ben een hardnekkig typetje..... Hieronder volgt een overzicht van de tot dusver ondernomen acties en een theorie van mij over dit fenomeen.
KNMI
Inmiddels heb ik alsnog het KNMI deelgenoot gemaakt van mijn ervaringen, wel met enige vertraging zou je kunnen zeggen. Het duurde wat lang - ik ben nu eenmaal een ongeduldig typetje - maar het KNMI reageerde op 30 maart 2005 als volgt:
Beste Ferry van Eeuwen,
U heeft bij het KNMI heel wat in beweging gebracht met uw vraag over lichtende wielen. Mijn collega's die gespecialiseerd zijn in oceanografische gegevens zijn een speurtocht begonnen naar dit verschijnsel. Een duidelijke verklaring levert dat zover we nu weten niet op maar wel voldoende informatie voor een bijdrage die we op onze site willen plaatsen. We verwachten meer vragen over dit onderwerp vandaar dat we hiervoor kiezen. We hebben nog wat tijd nodig om dat stukje te maken dus ik hoop dat u nog even geduld hebt. Zodra de tekst op de site staat laten we dat weten.
met vriendelijke groet
Harry Geurts
persvoorlichter KNMIOp vrijdag 8 april 2005 ontving ik bericht dat er inmiddels een verhaal over de Lichtende Wielen op de web site van het KNMI stond. De inhoud biedt echter geen aanknopingspunten over wat de oplossing van het raadsel zou kunnen zijn. Het is meer een overzicht van de internationaal beschikbare informatie.
Phosphorent Wheels: Fact or Fiction
Een goed verslag van de tot dusver geconstateerde verschijnselen is al in 1985 door de Britse wetenschapper dr. Peter Herring samengesteld: 'Phosphorent Wheels: Fact or Fiction'. Voor liefhebbers verplicht leesvoer!
Optisch bedrog?
Om uit te sluiten dat er wellicht sprake is van optisch bedrog heb ik op 18 april 2005 contact opgenomen met Prof. Dr. Michael Bach van de Universiteit van Freiburg in Duitsland die gespecialiseerd is in optisch illusies en hem de vraag gesteld of hij denkt dat hier sprake is van een dergelijke illusie.
Een voorbeeld van een optische illusie: Let op de streepjes die in werkelijkheid stilstaan!
De reden is dat de reizen op een tanker vroeger toch wel erg lang waren en dat 'tankeritus' onder die omstandigheden een bekend en geaccepteerd verschijnsel was.
Een milde vorm van 'tankeritus' was het Mexicaanse feest dat wij een keer aan boord van de Kermia hadden georganiseerd. De Mexicaanse hoofddeksels waren vervaardigd van oude zeekaarten. Ik ben te zien rechtsachter compleet met toen authentieke snor. Mijn wat wazige blik en glimlach verraden dat het feest al een tijdje onderweg is..... Het enige probleem was dat er geen signorita's bij het feest aanwezig waren! Op deze manier zie je al gauw sterretjes en misschien zelfs wel andere verschijnselen.
Maritieme graancirkels?Bij het doorzoeken van het internet vond ik met enige regelmaat web sites die de mening zijn toegedaan dat de Lichtende Wielen een soort natte uitvoering van hun graancirkels zijn en dat wezens uit de ruimte hiermee wanhopig proberen met ons te communiceren. Het is maar wat je wilt geloven, maar als nuchtere zeeman verdwijnen bij mij dergelijke op geen enkele wijze onderbouwde claims linea recta in de prullenbak of wel in het ronde archief. Een stuitend voorbeeld is op deze web site te vinden.
Geforceerd varen
Hiermee bedoel ik het varen met door stoom- of motorvermogen voortgestuwde schepen. Het is een feit dat de waarnemingen over de Lichtende Wielen allen stammen uit de tijd dat deze schepen op de oceanen verschenen. Er zijn geen rapportages uit de zeiltijd.
Gezien het bovenstaande staat het voor mij wel vast dat het fenomeen te maken heeft met de mechanische aanstoting of agitatie van een goudbruin plankton soort of dinoflagellates dat in de oceanen veel voorkomt. De stand van zaken op 16 april 2005 is dat ik heb gecorrespondeerd met Dr. Michael Latz van het Scripps Institution of Oceanography, onderdeel van de University of San Diego die gespecialiseerd is in lichtgevend plankton. Ik heb het verschijnsel beschreven en mijn vermoeden geuit dat dit iets te maken moet hebben met de door de hoofdmotor en de schroefbladen in het zeewater opgewekte akoestische geluiden. Zijn antwoord volgt hieronder.
Dear Ferry:
Thank you for your interesting letter. The phenomenon you observed is called a phosphorescent wheel, and is best known from observations in the Indian Ocean. I have attached a pdf file of a paper by British scientist Peter Herring that you will find interesting reading. Basically, the vibration from the ship is resonating such that it mechanically excites dinoflagellates around the ship. You are correct that the phosphorescent wheels were unknown prior to the use of engines in ships. I would expect that flow agitation at the bow and in the wake would be much brighter than in the spokes of the wheel. So you got it correct!
Sincerely,
Michael LatzVan kleinere schepen, waarbij vooral de visserij genoemd moet worden, zijn nooit rapporten van dit verschijnsel binnengekomen. Dit zou dan te maken kunnen hebben met het feit dat het schroefvermogen van deze schepen te klein is en daarmee ook de amplitude van de opgewekte akoestische trillingen in het zeewater. Deze trillingen zijn naar ik aanneem te zwak om het lichtgevende plankton (Dinoflagellates) tot het afgeven van hun bioluminiscentie te bewegen. Er is blijkbaar een bepaald minimum hoeveelheid kinetische energie nodig om ze in hun 'verlichte' staat te brengen. Verderop volgt een korte beschrijving van deze oeroude en primitieve, maar zeer interessante wezentjes.
Eigenlijk is het theoretisch zeer eenvoudig zijn te bewijzen dat de Lichtende Wielen een direct gevolg zijn van de door het schip opgewekte akoestische trillingen. Dit kan door de voortstuwingsmachine tijdens het verschijnsel te stoppen. Verdwijnt dan het verschijnsel dan is het bewijs geleverd. Hoewel, het zou meer dan één keer zo bewezen moeten worden om onzekerheden uit te sluiten. Dit is nu echter praktisch bijna onmogelijk omdat het in vol zeebedrijf varend wel een half uur kan duren voordat de machine veilig op stop gezet kan worden. Het verschijnsel is dan intussen al lang een natuurlijke dood gestorven.
TU Delft
Ik heb op 18 april 2005 contact gelegd met de Technische Universiteit in Delft en probeer deze TU via Prof. Dr. J. A. Pinkster voor dit fenomeen geïnteresseerd te krijgen. Tot nu toe heb ik nog een antwoord gehad. Een theorie van mij is dat dit een natuurkundig verschijnsel is dat te maken heeft met de speciale stromingen in bepaalde zeegebieden en vooral met de aanwezig temperatuurverschillen in deze stromingen. Bekend is het hierdoor veroorzaakte tunneleffect waardoor walvissen over enorme afstanden met elkaar kunnen communiceren. Het kan zijn dat onder zeer specifieke omstandigheden een soort echokamereffect optreedt en dat er via het tunneleffect zelfs van veraf akoestische signalen kunnen worden bijgemengd om tot dit verschijnsel te geraken. Door het optellen en aftrekken van akoestische golven met verschillende amplitudes en frequenties kunnen wellicht dergelijk patronen in het zeewater worden opgewekt. Een theorie slechts, maar wellicht de moeite waarde om dit te onderzoeken. Een wiskundig model waarmee simulaties op de computer kunnen worden uitgevoerd zou wellicht behulpzaam kunnen zijn bij het oplossen van dit raadsel.
Dinoflagellates
Dit type lichtgevend plankton speelt waarschijnlijk een hoofdrol in het zichtbaar maken van de akoestische golfpatronen. Tijd dus om deze bescheiden doch uiterst interessante diertjes eens aan een beknopt onderzoek te onderwerpen.
De soort komt voor in alle oceanen, kustwateren, koraalrifgebieden, in zoet water, zowel stromend of in afgesloten zoetwater meren. Vooral in gebieden waar genoeg voedsel aanwezig is, zoals in tropische wateren, komen deze microscopische kleine ééncellige wezens in uitbundige hoeveelheden voor. Volgens botanici zijn de dinoflagellates planten en volgens zoölogen zijn het dieren. Ze bezitten kenmerken van beiden. Het is in ieder geval een antieke en zeer succesvolle soort, die zowel vrij zwemmend als in symbiose levend met koralen, sponsachtigen, mosselen, zeeanemonen en inktvissen voorkomen. De voortplanting is aseksueel en vindt plaats door tweedeling. Een intelligente oplossing die veel gedoe bespaart..... Dit plankton is door bepaalde interessante technieken in staat om veel grotere prooien te verorberen of leeg te zuigen. Ook de eigen soort is niet veilig voor deze schelmen. Behalve aan de eigen soort vallen ze te prooi aan allerlei kleine kreeftjes en vislarven. Er zijn bewapende en onbewapende soorten. Zij ontlenen hun energie aan het zonlicht dat ze overdag bereikt en zijn tot fotosynthese - een eigenschap van planten - in staat. Indien mechanisch aangestoten reageren ze alleen 's nachts met het afgeven van een helder blauw licht. Dit is op zich een wonderlijk verschijnsel maar voor diegenen die gevaren hebben is het eigenlijk doodnormaal. De krachtige boeggolf van een schip kan dit plankton tot afgifte van grote hoeveelheden fel blauw licht bewegen. Op zee zagen wij - de ene keer erger dan de andere - soms vrijwel continue grote brokken helder lichtgevend planton aan weerszijden van het schip in het door de boeggolf veroorzaakte zog voorbij drijven.
Aan viertal verschijningsvormen van de dinoflagellates. Ze variëren zowel in vorm als afmeting (van 0.01 tot 2.0 mm). Een bijzonder kenmerk is de celstructuur die ze bedekt en dat ze daarmee onderscheidt van algensoorten. De cellen kunnen zowel bewapend met een soort plaatjes of onbewapend zijn.
Het vermogen om licht te produceren is afhankelijk van de wisseling van dag en nacht. Dit mechanisme wordt geregeld door de inwerking van enzymen (luciferases) op bepaalde proteïnen (luciferins). Bij dit proces is verder nog zuurstof nodig. De dinoflagellates zullen alleen 's nachts, als het al een aantal uren donker is geweest, een fel blauw licht afgeven. Tegen de ochtend neemt het vermogen tot lichtemissie af, ook wanneer ze dan krachtig aangestoten worden.
De cellen keren na lichtafgifte al snel tot hun ruststaat terug. De meeste cellen geven een flits van minder dan een seconde af, hoewel anderen wel van 1 tot 6 seconden kunnen 'gloeien'.
Omdat naar mijn idee de Lichtende Wielen puur een kwestie van door scheepsgeluiden opgewekte trillingen in zeewater zijn is het wellicht tijd om het gedrag van geluidsgolven in zeewater wat nader te onderzoeken. De term die het gedrag het best omschrijft is Onderwater Akoestiek. Een pagina onder deze naam is te bereiken via de blauwe tekst in deze regel of via de knop linksboven.
Deze pagina zal worden bijgewerkt naar gelang er meer informatie beschikbaar komt!